Over de Stichting

Waarom een namenmonument
Oprichting stichting
Het monument
Tekst op introplaat
Ontwerp, uitvoering en financiering
Digitaal monument
Het onderzoek
Criteria voor naamvermelding: begrip ’Scheveningse visser’
Wanneer naamsvermelding?
Volgorde van vermelding
Procedure bij vaststelling namen
Toekomstige gevallen
Begeleidende publicatie(s): boekwerk en brochure
Onthulling monument
Feitelijke gegevens
Schenkingen en legaten
Met dank aan

Waarom een namenmonument

"De zee geeft, de zee neemt." Een gezegde dat de bevolking van het vissersdorp Scheveningen eeuwenlang indringend aan den lijve heeft ervaren. De zee is bondgenoot waar hij bloei bracht in de visserij en dus brood. Maar de zee was - en is nog steeds - ook vijand van de vissers die hem bevoeren en op zee het leven lieten. Alleen al in de laatste twee eeuwen hebben ten minste 1366 Scheveningse vissers tijdens de uitoefening van hun beroep het leven verloren op zee. Een indrukwekkend aantal, veel groter dan het geval is in bijvoorbeeld Egmond aan Zee (95), Harderwijk (40), Katwijk (273) en Urk (368). Anders dan daar waren echter op Scheveningen de namen van de gebleven vissers niet terug te lezen op een monument. Achter elke naam gaat een tragedie schuil en - ooit geleden of heden ten dage nog steeds bestaand - intens verdriet. En achter die tragedie veel sociaal-maatschappelijk leed. De gevolgen voor de achtergebleven families en gezinnen - dikwijls jonge weduwen met kinderen - waren ingrijpend. Sociale wetgeving ter voorziening in de primaire levensbehoeften ontbrak tot ver in de twintigste eeuw. De behoeftige achterblijvenden waren aangewezen op kerkelijke en particuliere armenzorg of op liefdadigheidsfondsen. Bijvoorbeeld de Vereeniging tot voortdurende ondersteuning der nagelaten betrekkingen van verongelukte Scheveningsche Visschers, thans genaamd Stichting Schevenings Steunfonds, die werd opgericht in 1860. Een rampjaar waarin zeven (!) schuiten met man en muis vergingen. Geen gebeurtenis die zoveel leed bracht en geen naam van een dierbare die werd verloren, mag verdwijnen in de vergetelheid der tijd.

Oprichting stichting

Daarom werd op 4 november 2009 de Stichting VissersNamenMonument Scheveningen opgericht. Deze Stichting heeft zich er voor ingezet voor de totstandkoming vandat op Scheveningen een monument tot stand komt waarop al de namen staan vermeld - het zijn er 1.366 - van de Scheveningse vissers die om den brode sinds 1813 op zee het leven lieten. Blijkens de statuten heeft de Stichting letterlijk ten doel 'het oprichten en in stand houden van een monument ter nagedachtenis van de Scheveningse vissers, die tijdens de uitoefening van hun beroep op zee het leven hebben gelaten, ten gevolge van verdrinking, ongeval of ander van buiten komend onheil'. Het initiatief tot oprichting van deze stichting vond plaats in nauwe samenwerking met de Vereniging Herdenk Scheveningse Zeelieden (VHSZ), die sinds 1999 jaarlijks in mei de gebleven zeelieden herdenkt met een kranslegging bij het vissersmonument van De Scheveningse Vissersvrouw op de boulevard. Het bronzen beeld van een vissersvrouw die uitkijkt over zee en dat werd vervaardigd door Gerard Bakker en in 1982 door koningin Beatrix werd onthuld. Twee bestuursleden van deze vereniging hebben ook zitting in het stichtingsbestuur. De totstandkoming van het VissersNamenMonument is onlosmakelijk verbonden met de voor de kustversterking noodzakelijke reconstructie van de Scheveningse boulevard. Zonder een nieuw gebouwde boulevardmuur zou er geen plaats zijn geweest voor een namenmonument met deze omvang. De nieuwe boulevard werd in april 2013 voltooid. Een maand later, op 24 mei, werd ook het monument onthuld door H.K.H. Prinses Beatrix.

Het monument

Het VissersNamenMonument bestaat uit 21 platen van zwart gezoet graniet uit India (‘India black’), elk van 118 cm breed, en 85 cm hoog en 2 mm diep, ,, die naast elkaar zijn bevestigd aan de muur van de vernieuwde Scheveningse boulevard ter hoogte van en vlak voor het monument van De Scheveningse Vissersvrouw aan de kop van de Keizerstraat. De lengte van het gehele monument bedraagt in totaal circa 25 meter. Op 19 platen staan in drie kolommen van 29 regels per plaat, jaar voor jaar en per jaar in chronologische volgorde, de voor- en achternamen en leeftijd vermeld van de Scheveningse vissers die bij de uitoefening van hun beroep op zee het leven lieten. Over de gehele lengte zijn de namen in 57 verticale kolommen op ooghoogte te lezen wanneer men op het lage wandelgedeelte van de boulevard langs de muur loopt. Op de eerste plaat (de 'introplaat') van het monument wordt in twee zinnen aangegeven waartoe het dient. De laatste plaat draagt het wapen van Scheveningen. Door de kolommen met namen heen staat horizontaal over het gehele monument als verbindende achtergrondspreuk: niet teruggekeerd van zee – naam voor naam gegrift in steen. Het aantal spaties en leestekens van de spreuk is even groot als het aantal kolommen met namen. Het eerste gedeelte van de spreuk- niet teruggekeerd van zee - sluit nauw aan op de tekst op het monument van De Scheveningse Vissersvrouw: voor allen die uitvoeren en niet terugkeerden. Vanaf het strand gezien vormt het VissersNamenMonument een harmoniërende combinatie met het monument van De Scheveningse Vissersvrouw. Zij heeft als het ware de namen van alle gebleven vissers aan haar voeten – alsof zij bij haar zijn teruggekeerd. Ook in ander opzicht staat het monument van De Scheveningse Vissersvrouw met het VissersNamenMonument in onlosmakelijke verbondenheid: hetzij gedenkt immers behalve de op het monument vermelde vissers, óók al de vissers die vóór 1813 op zee het leven lieten en de vissers die na 1813 zijn gebleven maar niet op het monument staan vermeld.

Tekst op introplaat

Een beknopte tekst op de eerste plaat brengt tot uiting dat het VissersNamenMonument niet alleen strekt ter nagedachtenis van de vissers wier namen op het monument staan vermeld, maar evenzeer de vissers gedenkt, wier namen niet (kunnen) worden genoemd. Dat zijn de vissers die langer dan twee eeuwen geleden op zee het leven lieten, alsook de vissers wier namen ondanks uitvoerig en gedegen onderzoek niet konden worden achterhaald. De tekst op de introplaat stelt daarom in de eerste zin voorop: Dit monument is opgericht ter nagedachtenis aan alle Scheveningse vissers die tijdens de uitoefening van hun beroep op zee het leven lieten. De tweede zin licht de op het monument vermelde namen toe: Het vermeldt voor zover kon worden achterhaald de namen van hen die in de afgelopen twee eeuwen uitvoeren ter visserij maar niet terugkeerden. Met het ‘voor zover kon worden achterhaald’ wordt aldus tot uitdrukking gebracht dat in de vermelding geen honderd procent volledigheid kan worden gegarandeerd. De slotzin geeft aan door wie – H.K.H. Prinses Beatrix - en wanneer het monument is onthuld: op 24 mei 2013, het jaar waarin de aanleg van de nieuwe boulevard werd voltooid.

Ontwerp, uitvoering en financiering

Kunstenaar en ontwerper Marcel van Zijp (Van Zijp Sculpturen & Inscripties in Wouwse Plantage) tekende het ontwerp, dat vervolgens in samenwerking met Patrick Hansen van het in gedenktekens gespecialiseerde familiebedrijf West Gedenktekens te Zoetermeer is vervolmaakt. De tekst op de introplaat en de keuze voor het wapen van Scheveningen op de laatste plaat zijn afkomstig van de stichting. De namen op de negentien platen daartussen zijn het resultaat van het onderzoek van bestuurslid Bert van der Toorn. De verbindende achtergrondspreuk niet teruggekeerd van zee – naam voor naam gegrift in steen is van stichtingsvoorzitter Henk Grootveld. De vervaardiging van het monument - het aanbrengen van de inscripties en het wapen op de platen en het plaatsen daarvan in de muur van de boulevard - lagigt in handen van West Gedenktekens te Zoetermeer. Dat schakelde, dat voor het diepzandstralen van de inscripties en het wapen de Haagse firma I. Edelkoort & Zn. in heeft ingeschakeld en Van den Toorn Laserart in Pijnacker voor het lasergraveren van de achtergrondspreuk.

De gemeente Den Haag verstrekte ter bestrijding van de eerste kosten van de opzet en voorbereiding van het project een startsubsidie. Het ontwerp, , terwijl de vervaardiging en plaatsing van het monument geheel konden geheel wordenwordt gefinancierd met een gift die de hierboven genoemde Stichting Schevenings Steunfonds in september 2010 verstrekte ter gelegenheid van het 150-jarig bestaan van het fonds ‘als een geschenk aan de bevolking van Scheveningen’. . Een passender bestemming ter herinnering en gedachtenis avan het rampzalige lot van degenen wier weduwen en nabestaanden door hetzelfde fonds werden en worden ondersteund, is nauwelijks denkbaar.

Op donderdag 5 april 2012 vond tijdens de startbijeenkomst in Muzee Scheveningen de officiële handeling plaats waarmee een begin werd gemaakt met de vervaardiging van het monument. Onderzoeker Bert van der Toorn overhandigde zijn ordner met namen - indrukwekkend resultaat van jarenlang onderzoek - aan de directeur van West Gedenktekens, Rolf Veringmeier. Die droeg op zijn beurt aan stichtingsvoorzitter Henk Grootveld door het tonen van de eerste en nog te bewerken plaat de eigendom van de kort tevoren uit India gearriveerde partij granieten platen aan de stichting over door de overhandiging van de eerste en nog te bewerken plaat aan stichtingsvoorzitter Henk Grootveld. De eigendomsoverdracht van alle volgende (25) platen volgde op 31 augustus 2012. Het monument werd in de boulevardmuur geplaatst in de tweede week van mei 2013 en op 14 mei opgeleverd.

Digitaal monument

Op het granieten monument aan zee staanzullen de namen van de Scheveningse vissers zijn te lezen, één voor één, gegrift in steen. Daarnaast is er ook heteen digitaal monument dat staat op deze sitewww.vissersnamenmonumentscheveningen.nl en dat zo veel mogelijk gelijkenis vertoont met het werkelijke. De bedoeling van het digitale monument is om te doen wat het monument aan zee niet kan: zo veel mogelijk informatie te verschaffen die achter elke naam schuil gaat. Door een naam aan te klikken krijgt de bezoeker van de site de nodige achtergrondinformatie, voor zover althans op de site vermeldbaar, zoals datum van overlijden en naam en nummer van het vissersvaartuig. Verder voor zover bekend de feitelijke toedracht en de omstandigheden waaronder de visser op zee het leven liet, of hij wel of niet is geborgen en zo ja, waar hij zijn laatste rustplaats heeft gevonden. Waar mogelijk is de toelichting voorzien van afgebeelde documenten, krantenberichten, overlijdensberichten en foto’s.

Het digitale monument kwam in twee fasen tot stand. In de eerste fase, die op 15 december 2011 begon toen deze site ‘de lucht in ging’, werden voorlopig de namen vermeld die op het monument een plaats krijgen, met een oproep aan iedereen om de site te bezoeken en de namenlijst te bezien op onvolkomenheden. Daartoe had men tot 1 april 2012 de gelegenheid. Dezelfde namenlijst met oproep verscheen in een speciale bijlage van De Scheveningsche Courant van 21 december 2011. Vervolgens werd de namenlijst definitief vastgesteld en ging het digitale monument zijn tweede fase in. Daarin weorden gegevens aangevuld, de beschrijving van de feitelijke toedrachten gefinaliseerd en het digitale monument met beeld- en ander daarvoor in aanmerking komend documentatiemateriaal ‘voltooid’. Dat wil zeggen: eigenlijk raakt het nooit af. Het monument aan de boulevardmuur is statisch, maar het digitale monument beoogt een dynamisch monument te zijn, waaraan steeds nieuwe informatie kan worden toegevoegd en eventueel onjuisthedene kunnenan worden verbeterd. Iedereen die het digitale monument op de site bezoekt kan daaraan meewerken door op een eenvoudige manier gegevens aan te leveren of wijzigingen en aanvullingen voor te stellen. Het inhoudelijke beheer over het digitale monument en de site, met name waar het de historische gegevens en documentatie betreft, wordt gevoerd door ‘webmaster’ Bert van der Toorn.

Sinds het VissersNamenMonument op 24 mei 2013 aan de gemeente Den Haag in eigendom en beheer werd overgedragen, zijn de activiteiten van de stichting gericht op het instandhouden van het digitale monument www.vissersnamenmonumentscheveningen.nl. Het wordt telkens aangevuld met nieuw ontdekte historische feiten, documentaties en foto’s, terwijl een lijst wordt bijgehouden van literatuur en publicaties over vissers(namen)monumenten elders.

Het onderzoek

Aan het initiatief tot een VissersNamenMonument lag het onderzoek ten grondslag dat bestuurslid Bert van der Toorn omstreeks 2005 enige jaren geleden begon. Hij zette zich aan een inventarisatie van de Scheveningse vissers die op zee het leven lieten met daarbij een beschrijving van de noodlottige gebeurtenissen, die daarvan de oorzaak warenwaardoor de visser het leven liet: vergaan van schip, overboord slaan, ongeluk aan boord, ziekte, enzovoorts. Hij publiceerde en publiceert er regelmatig over in onder meer ‘De Scheveningsche Courant’.

Bij een namenmonument is het vanzelfsprekend van het grootste belang dat de namen en leeftijden niet alleen juist worden vermeld, maar ook dat de vermelding volledig is. Beter geen monument dan een onvolledig monument! Daarom zijn al de namen die op het monument staan vermeld het resultaat van een grondig en gedegen onderzoek, dat Van der Toorn met nauwgezetheid heeft verricht. Dit voor zover dat althans redelijkerwijze mogelijk wais. Pas met de invoering van de burgerlijke stand in 1811 werd een min of meer sluitende bevolkingsadministratie verkregen. Een namenmonument dat volledigheid pretendeert kan daarom niet de namen uit de periode van vóór 1811 bevatten. Mede om die reden gaat het onderzoek tot dat jaar terug en is blijkens de registers van de burgerlijke stand voor het eerst in 1814 de overlijdensakte van een op zee gebleven Scheveningse visser opgemaakt. Vandaar dat het monument met dat jaar begint. Registers en archieven bieden echter niet altijd voor honderd procent dekking. Nooit kan op voorhand worden uitgesloten dat toekomstig onderzoek nieuwe bronnen en daarmee een nieuwe naam ontsluit. Voor dat, naar huidige inzichten gesproken zeer onwaarschijnlijke, geval zal in toevoeging op het monument kunnen worden voorzien.

Criteria voor naamsvermelding: begrip ’Scheveningse visser’

Op grond van de stichtingstatuten is er een reglement opgesteld - het zogenoemde Naamsvermeldingreglement - waarin de criteria voor en de wijze van naamsvermelding op het monument zijn omschreven alsook een procedure is neergelegd voor vermelding in - onverhoopt - toekomstige gevallen. Allereerst wordt geregeld wat onder ‘Scheveningse visser’ moet worden verstaan. Dat is de visser die ten tijde van zijn overlijden op Scheveningen woonde of (als hij elders woonde, bijvoorbeeld in Vlaardingen, Katwijk of IJmuiden) op Scheveningen is geboren. Bij het begrip 'visser' gaat het om degene die ten tijde van zijn overlijden om den brode het visserijbedrijf uitoefende, (ongeacht op welke vissersvloot: niet alleen die van Scheveningen, maar ook bijvoorbeeld Vlaardingen of IJmuiden). Het overlijden op zee moet dus rechtstreeks verband houden met en zich voordoen tijdens de uitoefening van het beroep als visser. Hieronder valt dus bijvoorbeeld niet marine, handelsvaart, reddingwezen, offshore, binnenvaart enzovoorts. Deze beperking vloeit niet alleen voort uit de omstandigheid dat het hier gaat om een vissersnamenmonument, maar ook uit het onontkoombaar gegeven dat het zowel feitelijk als inhoudelijk onmogelijk is gebleken een monument tot stand te brengen dat de namen van álle omgekomen Scheveningse zeelieden in álle sectoren bevat. De categorie is te groot en een volledige inventarisatie onmogelijk.

Wanneer naamsvermelding: niet teruggekeerd van zee

Het monument vermeldt de namen van alle Scheveningse vissers die, door welke oorzaak ook, niet of niet in levende lijve zijn teruggekeerd van zee. Het begrip ‘niet teruggekeerd van zee' wordt daarbij ruim uitgelegd, zowel wat betreft de oorzaak van ‘niet teruggekeerd’ als de inhoud van het begrip ‘zee’.

Globaal zijn er naar oorzaak van niet terugkeren door overlijden drie categorieën te onderscheiden:

1. Verdrinken ten gevolge van bijvoorbeeld overboord slaan of anderszins overboord geraken (tussen wal en schip vallen tijdensbij aan of van boord gaan) of het vergaan van het vissersvaartuig.

2. Overlijden aan boord ten gevolge van een ongeval, zoals uit de mast vallen, door vallend tuig of losschietend visgerei geraakt worden of het krijgen van een klap van de giek.

3. Overlijden aan boord ten gevolge van ziekte, al dan niet veroorzaakt door de slechte omstandigheden aan boord (tyfus; bloedvergiftiging) of andere al dan niet plotseling optredende lichamelijke aandoening met als gevolg een natuurlijke doodsoorzaak (beroerte; hartverlamming).

Het begrip ‘zee’ omvat niet alleen de volle zee en de kustwateren, maar ook de branding (bijvoorbeeld het strand van Scheveningen in de tijd van de pinken en schuiten), de binnenwateren (zoals de Nieuwe Waterweg en het Nieuwediep) en het havenwater. Onder ‘niet teruggekeerd van zee’ vallen ook de vissers die op zee het leven lieten, maar wier stoffelijk overschot kon worden geborgen en hier te lande (op Scheveningen of elders) werd begraven. Hetzelfde geldt voor de vissers die op zee of in een vreemde haven overleden en in den vreemde hun laatste rustplaats vonden, zoals in Lerwick, Aberdeen of Lowestoft. Het is in al deze gevallen niet van belang of de naam van de visser al op een ander monument staat vermeld, bijvoorbeeld op dat van Katwijk, Urk, IJmuiden of Lerwick.

Volgorde van vermelding

Onder elk jaartal staan de vissers vermeld in chronologische volgorde van overlijden, voor zover die althans kon worden vastgesteld. Als er twee of meer vissers zijn omgekomen bij hetzelfde voorval (bijvoorbeeld bij vergaan van het schip) of op of omstreeks dezelfde datum, dan staan zij onderling vermeld in alfabetische volgorde op achternaam. Hebben zij in dit geval dezelfde achternaam, dan staan zij vermeld in alfabetische volgorde op voornaam. Als er tussen hen een familierelatie bestaat - niet zelden voeren familieleden bij elkaar, bijvoorbeeld vader en zoon of broers - dan staan zij vermeld naar leeftijd. Vergingen er meer schepen op een dag of binnen eenzelfde periode - het kwam meer dan eens voor - dan staan de omgekomen vissers bemanningsgewijs vermeld in alfabetische volgorde van de naam of in volgorde van het visserijnummer van de schepen. Alles vanzelfsprekend indien en voor zover een en ander nog te achterhalen viel.

Procedure bij vaststelling namen

Voordat de lijst van de op het monument te vermelden namen definitief werd vastgesteld, werd deze zowel op deze site als in een bijzondere aflevering van ‘De Scheveningsche Courant’ (editie van woensdag 21 december 2011) bekend gemaakt. Iedereen werd daarbij uitgenodigd om te reageren op mogelijke onjuistheden, onvolkomenheden of onvolledigheden en materiaal aan te leveren. Vele positieve reacties, een kleine honderd emailberichten, brieven en tientallen telefoontjes waren het resultaat. Veel reacties werden zelfs ongevraagd van een foto of ander document voorzien. Waar die ontbraken werden ze desgevraagd meteen nagezonden. Na afloop van de reactietermijn op 31 maart 2012 kon de lijst nader worden aangepast en definitief worden vastgesteld.

Toekomstige gevallen

Tijdens de onthullingsplechtigheid op 24 mei 2013 werdNa de voltooiing zal het VissersNamenMonument in eigendom en beheer worden overgedragen aan de gemeente Den Haag, die voor duurzame instandhouding en onderhoud zal zorgdragen. Het inhoudelijke beheer over het monument blijft berusten bij de Stichting VissersNamenMonument Scheveningen. Mocht zich in de toekomst onverhoopt het geval voordoen waarin een Scheveningse visser niet is teruggekeerd van zee, dan zal de stichting er voor zorg dragen dat met inachtneming van Statuten en Naamsvermeldingreglement en in overleg met de nabestaanden de naam van de overledene aan het monument wordt toegevoegd. Dit geldt ook wanneer zich in de toekomst het, naar huidige kennis en inzichten onwaarschijnlijke, geval zou voordoen waarin alsnog een naam bekend wordt die bij het onderzoek uit de afgelopen twee eeuwen verborgen is gebleven. Voor dat doel is bestemd de laatste plaat van het monument, die alleen het wapen van Scheveningen draagt.

Begeleidende publicatie(s): boekwerk en brochure

Het voornemen is om in de nabije toekomst indien en voor zover mogeljk nog een begeleidend boekwerk te maken., dat in de maanden na de onthulling van het monument zal verschijnen. Aanvankelijk was het de bedoelingplan om in dat boekwerk daarin de feitelijke toedracht van alle rampen en ongelukken integraal op te nemen, maar het zijn er - helaas - zo veel dat dit een onmogelijke opgave is.wordt. Het digitale monument vormt hier een uitkomst. Gedacht wordt aan een uitgave waarin de gebleven vissers van Scheveningen centraal staan en die (a) een algemene beschrijving op hoofdlijnen bevat en waarin (b) de meest ingrijpende gebeurtenissen worden uitgelicht en belicht en (c) een en ander wordt geplaatst in de sociaal-maatschappelijke context van destijds. Daarnaast zal vanzelfsprekend ook aandacht worden besteed aan het ‘hoe en waarom’ van het monument en de totstandkoming daarvan; een soort ‘making of’. Het publicatieproject ligt in handen van de bestuursleden Henk Grootveld en Bert van der Toorn. Mogelijk zal er naast het boek nog een beknopte brochure verschijnen waarin voor de bezoeker van de Scheveningse boulevard het monument en zijn achtergronden worden beschreven. Een brochure die voor de bezoeker op voor de hand liggende plekken bereikbaar moet zijn. Overigens is zal het monument op een daartoe geëigende plaats worden voorzien van een QR-code, waarmee de bezoeker via iphone of vergelijkbare telefoon het digitale monument kan bezoeken op de site. Zo heeft men meteen ter plekke door het aanklikken van de naam alle voorhanden zijnde informatie beschikbaar over iedere visser die op het monument staat vermeld.

Onthulling monument

Het monument werdzal op vrijdag 24 mei 2013 worden onthuld door H.K.H. Prinses Beatrix. De onthulling werd voorafgegaan door een bijeenkomst in de Oude Kerk met circa 360 genodigden, waarvan het merendeel bestond uit nabestaanden. Naast de prinses waren eregasten de commissaris van de koning in Zuid-Holland Jan Franssen en de burgmeester van Den Haag Jozias van Aartsen . Het programma begon met orgelspel door Sander van Marion, die tijdens de binnenkomst van de prinses een orgelsolo ‘Oud Hollandse Mars voor de Prins van Friesland’ tten gehore bracht. Stichtingsvoorzitter Henk Grootveld opende de bijeenkomst met de volgende toespraak:

(uitgesproken door mr. H.C. Grootveld, voorzitter Stichting VissersNamenMonument Scheveningen in Oude Kerk te Scheveningen op vrijdag 24 mei 2013 om 16.00 uur).

Koninklijke Hoogheid,

Mijnheer de Commissaris van de Koning in Zuid-Holland,

Mijnheer de Burgemeester van Den Haag,

Dames en Heren.

Namens de besturen van de Stichting VissersNamenMonument Scheveningen en de Vereniging Herdenk Scheveningse Zeelieden heet ik u van harte welkom in deze historische visserskerk.

Het is vandaag een gedenkwaardige dag voor Scheveningen. Want straks zullen aan het strand de namen zijn te lezen van 1366 Scheveningse vissers die in de afgelopen twee eeuwen tijdens de uitoefening van hun beroep op zee het leven lieten.

Koninklijke Hoogheid,

Wij zijn bijzonder vereerd dat u onze uitnodiging om dit monument te onthullen hebt willen aannemen en hier in ons midden wilt zijn. U trekt daarmee een historische lijn door en – mag ik het zo zeggen – bevestigt het bestaan van de bijzondere band met de visserbevolking van Scheveningen.

In 1922 - 91 jaar geleden - onthulde uw grootmoeder koningin Wilhelmina het monument aan de Scheveningseweg. Dat strekt ter nagedachtenis van de ruim 300 Scheveningse vissers die in de Eerste Wereldoorlog omkwamen op zee.

Op 10 november 1982 - precies 60 jaar later en nu 31 jaar geleden - onthulde u zelf als onze koningin het monument van De Scheveningse Vissersvrouw. De vrouw die op de boulevard uittuurt over de zee, waaraan zij haar man verloren heeft. Zij staat symbool voor alle op zee gebleven vissers.

En dan nu - in het in menig opzicht historische jaar 2013 - het VissersNamenMonument.

Dat u ook dat monument onthult is van bijzondere betekenis. Want met de onthulling worden al de namen vanuit zee teruggebracht op Scheveningen, teruggebracht bij de door u toen onthulde Vissersvrouw. Die heeft straks al de namen aan haar voeten. Uw onthulling bevestigt de verbondenheid tussen de Visservrouw en het nieuwe monument. Beide vullen elkaar aan en vormen in wezen samen één monument.

Wij zijn u zeer erkentelijk dat u de onthulling wilt verrichten.

Wij wensen u alle goeds voor de jaren die na een vervuld koningschap voor u mogen liggen.

Mijnheer de Commissaris van de Koning in Zuid-Holland,

U bent commissaris in een bijzondere provincie. Want die onderscheidt zich van de andere kustprovincies doordat zij de enige plaats in Nederland heeft die badvermaak en havenindustrie op een bijzondere wijze in zich verenigt: Scheveningen. Badplaats en vissersdorp, met bovendien een kerk die één van oudste monumenten is in Zuid-Holland. Hartelijk welkom.

Mijnheer de Burgemeester van Den Haag,

Scheveningen met zijn bijzondere cultuur, geschiedenis en traditie ligt u na aan het hart. Vlaggetjesdag en OudVissersVaartocht zijn ook voor u hoogtepunten, waarop u altijd van de partij bent. Evenals op onze jaarlijkse herdenking. Hartelijk welkom. Wij zijn dankbaar dat wij vandaag het monument – dat een essentieel hoofdstuk belichaamt van de visserijgeschiedenis van Scheveningen en dus ook van Den Haag - aan de gemeente in eigendom en beheer mogen overdragen.

Een bijzonder welkom aan de weduwen en nabestaanden – links en rechts van mij.

U bent degenen die bij het monument het meest direct betrokken zijn.

Voor u is de onthulling van vandaag eens te meer ook een dag van herdenken. Niet alleen in deze kerk. Maar ook straks wanneer u de naam van een dierbare op het monument ziet staan. Er zijn er onder u die die naam voor het éérst in steen zullen lezen, omdat uw dierbare nooit een graf kreeg. (Behalve dan een graf in zee)

Ten slotte, maar niet in de laatste plaats, bijzonder welkom aan al degenen die op enigerlei wijze aan de totstandkoming van het monument hebben meegewerkt en bijgedragen. Jaren hebben wij hier naar toe gewerkt. En nu staat het er: het VissersNamenMonument Scheveningen!

21 platen van zwart gezoet graniet, afkomstig uit India. Naast elkaar beslaan zij een lengte van bijna 25 meter. Op 19 platen staan de namen. In 57 kolommen naast elkaar van elk 29 regels. In chronologische volgorde. De eerste naam onder 1814. De laatste onder 2008.

Achter elke naam gaat een tragedie schuil en ooit geleden, of nog steeds bestaand, verdriet.

Achter elke naam staat een leeftijd. Het overgrote deel van de vissers was nog jong en in de kracht van hun leven. En veel, heel veel op nog erg jonge leeftijd: Men telt bijvoorbeeld bijna 120 vissers in de leeftijd van 11 tot 15 jaar. Kinderen nog. Maar ze moesten om den brode mee naar zee.

1366 namen. Een indrukwekkend aantal. En dan gaat het alleen nog maar over de periode vanaf 1811. In de periode daarvóór valt het niet meer sluitend na te gaan. Een namenmonument dat verder terug gaat in de tijd, zou niet meer volledig kunnen zijn.

Maar, het monument gaat ook aan dié groep vissers niet voorbij.

De begintekst van het monument stelt namelijk voorop dat het er is ter nagedachtenis van álle Scheveningse vissers die op zee het leven lieten. Daarmee is de link gelegd naar het monument van De Scheveningse Vissersvrouw.

Al de namen zijn op ooghoogte te lezen wanneer men er langs loopt. Door de kolommen met namen heen staat horizontaal over het hele monument de achtergrondspreuk: Niet teruggekeerd van zee – naam voor naam gegrift in steen. Ook hier komt het onlosmakelijk verband met de Vissersvrouw tot uiting. Want het eerste gedeelte van de spreuk op het monument - niet teruggekeerd van zee - sluit aan op het slot van de tekst bij de Vissersvrouw: voor allen die uitvoeren maar niet teruggekeerden.

Hoe is het monument tot stand kunnen komen?

Eigenlijk heel bijzonder – door een gelukkige samenloop van factoren en omstandigheden.

1.Om te beginnen moet er iemand zijn die met een idee komt. En er moet iemand zijn die over voldoende tijd en deskundigheid (en geduld!) beschikt om het allemaal uit te zoeken. Beide vielen samen in de persoon van ons bestuurslid Bert van der Toorn. Die begon zo’n zeven jaren geleden met een inventarisatie van alle op zee gebleven Scheveningse vissers. Hij kwam tot een indrukwekkend aantal namen.

En dan komt de vraag: waarom niet al die namen op een monument, zoals ook in sommige andere vissersplaatsen het geval is.

Dat leidde in samenspraak met het bestuur van onze Vereniging Herdenk Scheveningse Zeelieden tot de oprichting van de Stichting. Die kreeg tot taak zich te beijveren voor de totstandkoming van het monument. Het bestuur ging volledig bestaan uit leden van de Vereniging. Een werkcomité in stichtingsvorm.

Maar probleem is dan: waar zét je zo’n monument? De sokkel van De Scheveningse Vissersvrouw was te klein om al die namen te bevatten. In haar directe omgeving was er ook geen ruimte.

2. En toen kwam - bij toeval - een riante oplossing in zicht: de komst van de nieuwe boulevard. Wat op de oude boulevardmuur van basaltsteen nooit zou hebben gekund, bleek mogelijk op de strakke betonnen muur van de nieuwe. Daar konden uitstekend de platen op worden aangebracht.

Men kan dus gerust zeggen: zonder nieuwe boulevard (waarvoor dank aan Marnix Norder, stadsdeelwethouder Scheveningen) zou er nooit een vissersnamenmonument kunnen zijn geweest. Daarom wordt in de begintekst van het monument het jaar 2013 ook gememoreerd als het jaar, waarin de nieuwe boulevard werd voltooid.

3. Een volgend essentieel punt is dan verder dat het van de gemeente ook moet mógen. Wij zjin bevoorrecht geweest, dat ons initiatief bij de gemeente een warm onthaal kreeg en toestemming werd verleend. Én – veel belangrijker nog – wij van gemeentewege alle steun en medewerking kregen - met inbegrip van een startsubsidie. Die medewerking werd eigenlijk sámenwerking. Ik wil hier memoreren de vruchtbare en plezierige samenwerking die we hebben gehad met functionarissen van de gemeente, van wie ik – zonder anderen tekort te willen doen – in het bijzonder wil noemen Thera Konvalinka, Dokie Claessens, Klaas Hilverda en Luciano Diacone.

4. Dan ten vierde. De boulevard is een kunstwerk. Daar moet een monument wel bij passen. . Daarom was ook de toestemming nodig van de boulevardarchitect Manuel Solà de Morales. Die kregen we. Hij overleed helaas begin vorig jaar. Het is jammer dat hij de opening van de boulevard en de onthulling van dit monument niet heeft mogen meemaken.

5. Een monument kost ook geld. Om dat te werven heb je een Comité van Aanbeveling nodig. Wij zijn de heer Deetman zeer dankbaar dat hij meteen op eerste verzoek het voorzitterschap op zich heeft willen nemen. Maar het Comité is aan het helpen met collecteren niet hoeven toekomen.

Want dat heeft van alles te maken met een ander bijzonder en gelukkig toeval. In 2010 bestond de Stichting Schevenings Steunfonds – ooit voortgekomen uit een fonds ter ondersteuning van achtergebleven vissersweduwen – 150 jaar. Ter gelegenheid van dat jubileum ontvingen wij van het Steunfonds een bijna blanco cheque om het monument te bekostigen. In één klap was ook de financiering rond.

Zo hadden wij vanuit de diverse richtingen steeds de wind mee: kennis en onderzoek, bestuurlijke en feitelijke toestemming, uitstekende samenwerking met de gemeente en een volledige financiële dekking.

6. En dan moet je ten slotte ook nog iemand vinden die het monument kan máken. We vonden West Gedenktekens in Zoetermeer, een gespecialiseerd familiebedrijf onder de enthousiaste leiding van Rolf Veringmeier. Dat droeg in samenwerking met ontwerper Marcel van Zijp een fraai ontwerp aan, dat door Patrick Hansen van West Gedenktekens werd vervolmaakt. VandenToorn laserart zorgde voor het inlaseren van de grote letters en de Haagse firma Edelkoort voor het zandstralen van de inscripties.

Schrikt u niet: het waren er meer dan 21.500. Maar gelukkig hoefde dat niet met de hand.

21 weken lang kwam elke week een plaat gereed. Ons bestuurslid Mike van Duijne, precies in alles wat met letters te maken heeft, controleerde ze elke week. Vorige week maandag werden de platen met speciale kit van Bloem Sealants aan de boulevardmuur vastgezet.

Zo hebben velen aan de totstandkoming van het monument meegewerkt en bijgedragen. Namens de besturen van de Stichting VNMS en Vereniging Herdenk Scheveningse Zeelieden betuig ik iedereen daarvoor bijzonder veel dank. Ik doe dat ook aan degenen die vandaag aan deze onthullingsbijeenkomst hun bijdrage leveren: organist Sander van Marion, het Schevenings Vissersvrouwenkoor, het Christelijk Mannenkoor Scheveningen en de Marinierskapel der Koninklijke Marine. Verder de vrijwilligers en de bestuursleden die de afgelopen weken op volle toeren dagelijks hebben gewerkt aan de voorbereiding.

De Stichting heeft met het gereedkomen van het monument haar werk voltooid.

Maar er blijft werk aan de winkel. Het bijhouden van het digitale momument op de website. Dat monument kan, wat het monument aan de boulevard niet kan: informatie verschaffen die achter elke naam schuilgaat. Men hoeft maar simpelweg een naam aan te klikken en men krijgt alle achtergrondinformatie. Dit digitale monument is daarmee een dynamisch monument, want er kunnen steeds nieuwe gegevens worden toegevoegd. Het wordt operationeel op precies het moment waarop u, Koninklijke Hoogheid, straks het monument onthult.

Koninklijke Hoogheid, dames en heren,

We begonnen een paar jaar geleden onder het taakstellend devies Straks zullen zij zijn te lezen, naam voor naam gegrift in steen. We zijn er dankbaar voor dat dit ‘straks’ over een uur werkelijkheid zal zijn.

We leggen nu het VissersNamenMonument in de handen van onze Vereniging Herdenk Scheveningse Zeelieden.

Waarde voorzitter Taal, beste Wim, we mogen er trots op zijn dat onze vereniging er zo’n mooi en indrukwekkend monument bij heeft om de jaarlijkse herdenking samen met De Scheveningse Vissersvrouw bijzondere gestalte te geven. De namen van hen die zij verloor,

zijn bij haar teruggebracht.

Ik dank u voor uw aandacht.

Wij gaan nu luisteren naar het Schevenings Vissersvrouwenkoor – het is een lied met de bede tot behoud op zee.

-o-o-o-o-

Het Schevenings Vissrsvrouwenkoor bracht enige verzen uit gezang 203 (O eeuw’ge Vader, sterk in macht’) ten gehore. Ds. Jan Maasland, bestuurslid van de Vereniging Herdenk Scheveningse Zeelieden en van de Stichting Schevenings Steunfonds, hield een meditatie, die werd gevolgd door koorzang van het Christelijk Mannenkoor Scheveningen met het lied ‘De Storm’. Vervolgens ondertekenden burgemeester Jozias van Aartsen en stichtingsvoorzitter Henk Grootveld de akte waarmee het monument in eigendom en beheer aan de gemeente Den Haag werd overgedragen. De ceremonie werd besloten met een orgelsolo van Sander van Marion op het thema van gezang 178 ‘Ruwe stormen mogen woeden’, gevolgd door samenzang. Daarna begaf H.K.H. Prinses Beatrix zich met gevolg naar de boulevard, waar zij werd verwelkomd met koraalmuziek door de Marinierskapel der Koninklijke Marine. Het monument was over de gehele lengte aan het zicht onttrokken door een aantal netten van een ‘vleet’, een drijfnet waarmee vroeger de haringvisserij werd beoefend. Eenmaal bij het monument aangekomen, verrichtte prinses Beatrix de onthullingshandeling die bestond uit het ophalen van de netten met behulp van een koord. Zij werd daarbij geholpen door oud-vissers in bruine kiel en blauwe werkbroek die onder leiding van oud-visser Gerrit Rog het haringnet over de balustrade ‘binnenhaalden’, zoals dat vroeger aan boord gebeurde. Daarna droeg de vicevoorzitter van de Vereniging Herdenk Scheveningse Zeelieden, Diny Flinterman, het gedicht voor van Inge Lievaart, ‘De zee, die steeds weer nam…’. Dat gedicht staat ook op de sokkel van het in 1982 onthulde monument van De Scheveningsche Vissersvrouw vermeld. Na een minuut stilte defileerde de prinses, begeleid door Henk Grootveld en voorzitter Wim Taal van de Vereniging Herdenk Scheveningse Zeelieden, over de gehele lengte langs het monument. Daarmee bracht zij een indrukwekkend eerbetoon aan alle daarop vermelde vissers. .Aansluitend volgde een informeel samenzijn in de Oude Kerk, waarop de prinses met verscheidene nabestaanden, onder wie vissersweduwen, in gesprek ging. Vermeldenswaard is nog dat ook het monument van De Scheveningse Vissersvrouw in november 1982 door prinses Beatrix werd onthuld, maar dan in haar hoedanigheid van koningin. Het ligt mooi in de lijn der geschiedenis: het monument aan de Scheveningseweg, dat strekt ter nagedachtenis van de in de Eerste Wereldoorlog omgekomen Scheveningse vissers, werd in 1922 onthuld door haar grootmoeder Koningin Wilhelmina. tijdens een gezamenlijke plechtigheid die wordt georganiseerd door de Stichting VissersNamenMonument Scheveningen en de Vereniging Herdenk Scheveningse Zeelieden, die sinds 1999 jaarlijks de op zee gebleven Scheveningse zeelieden herdenkt. De onthulling zal bij een indrukwekkend monument als het onderhavige op passende wijze plaatsvinden en worden voorafgegaan door een bijeenkomst in de Oude Kerk. Inhoud, vorm en opzet van de onthulling moeten nog nader gestalte gaan vinden en zullen in april worden bekendgemaakt. Gelijktijdig met de onthulling zal ook het alsdan voltooide digitale monument op deze site beschikbaar zijn.

Feitelijke gegevens

De Stichting VissersNamenMonument Scheveningen werd opgericht bij akte van 4 november 2009, verleden door notaris mevrouw mr. M.C. de Gier. Het secretariaat van de stichting is gevestigd in Muzee Scheveningen, Neptunusstraat 92, 2586 GT Scheveningen . De stichting is bij de Kamer van Koophandel ingeschreven onder nummer 27359809.

Schenkingen en legaten

De stichting houdt een fonds aan ter dekking van de kosten welke zijn verbonden aan het in stand houden van deze site met digitaal monument, het verzorgen van publicaties en het inhoudelijk beheer over het monument. U kunt de stichting steunen met een schenking, legaat of gift door overmaking naar bankrekeningnr. 24.93.05.321 ten name van Stichting VissersNamenMonument Scheveningen te Den Haag. De stichting is door de Belastingdienst aangemerkt als Algemeen Nut Beogende Instelling (ANBI-nummer 8214.56.386), waardoor schenkingen en legaten kunnen worden gedaan vrij van rechten en belastingen.

Sponsoren

Steunfonds